Undur leiksins: Hvernig einfaldir hlutir geta getað örvað þroska

Kristín Dýrfjörð skrifar, byggt á eldri færslu

Leikur er ómetanlegur þáttur í þroska barna. Þegar börn fá tækifæri til að leika sér frjálst með fjölbreyttan efnivið, jafnvel hlutum sem virðast einfaldir, opnast þeim skapandi heimur þar sem hugmyndaflug þeirra, einbeiting og vitsmunaþroski þróast á náttúrulegan hátt. Það er á ábyrgð okkar sem erum með börnum að skapa þetta rými, þar sem börnin fá að kanna heiminn á eigin forsendum, og vera meðvituð um að það sem við sjáum sem einfaldan leik, er einn grundvöllur þroska þeirra.

Einbeiting og sköpunargáfa

Í leik barna kemur oft fram sterk einbeiting og hugmyndaflug, þetta á sér gjarnan stað í leik með einfaldan efnivið. Á myndunum má sjá Thelmu, rúmlega 10 mánaða gamla, leika sér með krukkulok. Fyrir fullorðna getur þetta virst einfalt og ómerkilegt, en fyrir Thelmu er þetta flókið ferli þar sem hún er að læra, prófa sig áfram og þróa mikilvæga hæfni. Hún varði samfellt 10 mínútum í leik með lokin.

Einbeiting og athygli eru lykilatriði í vitsmunaþroska barna. Þegar börn fá tækifæri og tíma til að leika sér óáreitt með fjölbreyttan efnivið, þróa þau hæfni til að einbeita sér að verkefnum í lengri tíma og tileinka sér djúpa athygli. Samkvæmt kenningum Vygotsky (1978) læra börn mest í gegnum samskipti við umhverfið sitt og í frjálsum leik þar sem þau taka þátt í athöfnum sem eru bæði krefjandi og áhugaverðar. Frjáls leikur veitir börnum rými til að þjálfa einbeitingu á meðan þau kanna og þróa skapandi lausnir.

Kenningar Lev Vygotsky um mikilvægi ímyndunarafls í leik barna sýna að þegar börn fá að leika sér óáreitt, verða þau frjáls til að skapa og kanna nýjar hugmyndir. Þetta er ekki bara afþreying – það er djúpstætt nám sem fer fram.

Sjálfsprottinn leikur, eins og leikur Thelmu, örvar hæfni barna til að læra af eigin reynslu. Þau skynja form, stærðir og áferð á meðan þau þróa fínhreyfingar sínar og samhæfingu handa og augna. Hugmyndir þeirra um heiminn byggjast meðal annars á þessum leik, þar sem þau flokka, para saman, og prófa hvernig hlutirnir vinna saman. Með því að leika sér með einfalda hluti, er hún einnig að þróa undirstöðuþekkingu á stærðfræði og rökfræði.

Leikur sem grunnur að námi
Ímyndunarafl barna, eins og sést í leik Thelmu, er ekki afþreying, heldur er undirstaða náms og þroska. Í leiknum er hún að prófa sig áfram með hvernig hlutir vinna saman, þróa hugmyndir og prófa nýjar lausnir. Með því að hafa frjálsan aðgang að fjölbreyttum efniviði, hefur hún tækifæri til að kanna, uppgötva, og læra af eigin reynslu.

Þessi einfaldi en áhrifaríki leikur er áminning um að börn þurfa tíma, rými og tækifæri til að leika sér frjálst. Það er ekki aðeins leið fyrir þau til að hafa gaman (sem þau hafa líka)  eða til að hafa ofan af fyrir börnum, heldur er leikur eins og þessi, grundvöllur fyrir þroska þeirra, bæði andlega og líkamlega. Það er á okkar ábyrgð að skapa þetta rými fyrir þau og gefa þeim tækifæri til að vaxa og þroskast í gegnum leik.

Leikur er nefnilega ekki bara afþreying – hann er lífstjáning barnsins.

Vygotsky, L. S. (1978). Mind in society: The development of higher psychological processes. Harvard University Press.

Tags: Efniviður, Endurnýtanlegur efniviður, Leikur, Yngstu börnin